Bắt đầu từ nơi bắt đầu

Có nhiều bạn băn khoăn không biết bắt đầu tu là phải làm những gì. Tu, hiểu vấn đề cho trọn vẹn, trước hết đây là một hành trình cô đơn tuyệt đối, vì đó là công việc thực nghiệm tâm linh của mỗi cá nhân. Bạn bè đồng lữ đồng hành chỉ yểm trợ cho ta sức mạnh của niềm tin, làm sung mãn tinh thần để ta ra đi mà nghe có nguồn lực hỗ trợ quý báu đang phủ ngập tâm hồn mình. Đồng hành thiện tri thức rất cần, nhưng ta không thể mảy may ỷ lại vào ánh đuốc của bạn đồng hành, mà phải tự mình thắp đuốc tâm hồn mình. Người Pháp có câu tục ngữ rất sâu sắc là: Phải bắt đầu từ chỗ bắt đầu. Trong kinh Phật có thành ngữ quen thuộc là: "Hồi đầu thị ngạn",[1] nghĩa là quay đầu ngó lên bờ. Đó là lối dùng hình tượng cụ thể để diễn tả khái niệm trừu tượng.
Ta sống hăm bốn giờ là ta đang trôi nổi bập bềnh trong dòng nước ngũ dục, trong dòng sông tham đắm, ghét bỏ và mọi con nước tâm lý khác cứ nhận chìm ta trong đó. Dòng nước ngũ dục chỉ mải miết chảy vào biển luân hồi bao la sáu cõi mà thôi, từ rún địa ngục lên tới cõi Tam thập tam thiên. Ngó lên bờ là bừng tỉnh, dừng lại mà ngó vào tự tâm. Ngó lên bờ là chặn đứng thói quen luôn phóng theo đối tượng của năm giác quan, chạy theo tham đắm ghét bỏ trùng trùng, để tìm kiếm, suy xét lại xem ta là gì. Hăm bốn giờ sống, ăn, ngủ… ta bị cuốn hút đắm chìm vào âm thanh hình sắc và trăm chiều lo nghĩ. Ta lãng quên mình, buôn trôi theo những phản ứng, phản xạ của tâm lý chấp ngã. Ta hành động và cư xử như một cái máy, một công cụ của thói quen, không khi nào tự mình suy nghĩ cho thấu đáo, không tự nhận biết được giá trị lớn lao chân thật nhất của ta là gì cả.
Tu tập là bừng tỉnh để suy nghĩ lại xem "cái ta" này thực sự là gì. Ngoài những việc ăn ngủ tầm thường, ta hẳn phải còn là một cái gì đáng nói hơn. Cái ta dễ thấy hơn hết chính là những phản ứng của tâm lý quen thuộc. Ta giận thì ta chính là cơn giận (hay tâm ta chính là cơn giận). Ta vui thì ta chính là niềm vui. Ta khổ thì ta chính là nỗi khổ. Đó là tất cả "cái ta" của vọng thức ồ ạt, cuồn cuộn tuôn bay khắp chân trời mặt đất, kể cả trong giấc chiêm bao.
Ta bị cuốn hút miên viễn vào cơn xoáy trùng trùng của mọi lo nghĩ. Vậy, tu tập trước tiên là hãy tìm lại tâm mình, tìm lại dấu vết, móng động qua ý mình để nhận diện cho thấu suốt. Bằng cách nào? Trước hết, trong mỗi khi đi, đứng, ngồi yên đều phải chú ý đến hơi thở của mình. Ta thở, ý thức rõ ràng rằng ta đang thở, cứ chăm chú kiên trì theo dõi hơi thở, ngưng trụ mọi tâm ý vào hơi thở, đó là ta đã buộc được tâm ý vào đó. (còn tiếp)
Trí Không


[1] "Quay đầu là bờ." Cách hiểu này dành cho bậc thượng thừa, thượng trí. Đây hiểu nghĩa chữ "thị" là xem, ngó, thì khái niệm trở thành dễ hiểu, dễ tiếp nhận hơn đối với hàng căn cơ trung bình hoặc thấp kém, nghĩa là theo phương pháp tiệm tu.